De moord op de priester Hamel en de lege kerk
Het ND vermeldde een opmerkelijk commentaar van het Friesch Dagblad, waarin teruggekomen werd op de moord op priester Jacques Hamel, door moslimterroristen, op 26 juli. In deze gebeurtenis zie je (aldus de Franse filosoof Pierre Manent) de situatie van de kerk in West-Europa geïllustreerd. Het kan natuurlijk zijn, dat er op hoogtijdagen meer gelovigen ter kerke gaan. Maar die lege kerk is het beeld van de kerk zoals die er vandaag de dag uitziet. Steeds minder mensen geloven, en het geloof dat er nog is, is verbannen naar het privédomein. Terwijl er vroeger in de publieke ruimte veel plaats was voor een bonte schakering aan geloven, opvattingen en tradities, mar waarin de basiswaarden gedeeld werden, is die publieke ruimte nu gevuld met individuen die hun eigen ruimte opeisen met hun eigen privéopvattingen. Daarmee is de gemeenschappelijkheid die de publieke ruimte ooit samenbond, verdwenen. En daarmee ook de veiligheid die deze bood.
Het midden van de samenleving, zegt Pierre Manent, is leeg. Ieder is uitgeweken naar zijn eigen hoekje, met alle kansen van groeiend extremisme. Het zelfde proces treft ‘Europa’, dat eens begon als project dat waarden als vrijheid en democratie moest bevorderen en garanderen. Die waarden verbleken, bij gebrek aan een samenbindende moraal of gedeelde visie op het belang van alle burgers. Eigen individuele opvattingen doen de eenheid verbrokkelen en doen mensen vluchten naar de laatste zekerheid, die van ‘bloed en bodem’, nationalisme en afweer tegenover wat ‘van buiten’ komt. De eenheid van Europa is een nog slechts veronderstelde eenheid, nationale belangen gaan voor. Dus kan Europa niet meer met kracht staan voor haar eigen waarden. De angst voor het verlies van de nationale eigenheid heeft de overtuigende strijd voor vrijheid en rechten voor iedereen verdrongen. De houding van veel landen en mensen tegenover vluchtelingen zijn een treffende illustratie hiervan.
Deze angst, zo zegt de schrijver van de column, krijgt een bondgenoot, doordat steeds grotere groepen mensen niet meer mee kunnen (of willen?) doen in de samenleving. Ze “zijn ontevreden, voelen zich achtergesteld of ontkend (…) De elite in de samenleving kent hen niet – de elite leidt een eigen leven met soortgenoten. Op het lege plein van de samenleving waait een gure wind. De verhalen over hoe het moet zijn in de wereld en tussen mensen, zijn verklonken in de vergetelheid: een lege stilte heerst in de kerk”.
Aan dat laatste wil ik graag iets toevoegen. Het Friesch Dagblad verloochent zijn christelijke roots niet. Ik waardeer de terughoudendheid in het commentaar: geen triomfantelijk verhaal over de kerk en het christelijk geloof. Wel een stilzwijgende suggestie: een lege kerk is veelzeggend! Zonder geloof of verbinding tussen mensen in hogere waarden worden we als gulzige en verscheurende honden die vechten om dat ene bot. Of: “de mens is een wolf voor zijn medemens”, de uitspraak die vooral bekend werd van Thomas Hobbes in zijn werk “Over de burger” van 1651.
Ooit sprak ik iemand die zei: ik vind de kerk wel heel belangrijk voor de samenleving. Toch een soort hoeder van goedheid, gerechtigheid, een hogere moraal. Toen ik hem vroeg, waarom hij dan niet gelovig was en zich niet bij de kerk aansloot, zei hij: dat is niks voor mij. “De kerk is, zeg maar, niet zo mijn ding”. Daar kan ik best in komen. Maar als iedereen dat nou zegt, blijft de kerk leeg en sterft geloof. En legt een hogere moraal het loodje, om plaats te maken voor de survival of the fittest, of ieder zijn ‘eigen ding’. Dus join the club! Lever je bijdrage aan een betere wereld, in een gedeelde overtuiging en een inspirerend geloof!
