Hybels en geestelijk leiderschap
Als een leider valt
Who you are when no one’s looking, één van de boeken van Bill Hybels, die ik oktober 1997 meenam uit de VS, toen we met een groep theologen, kerkelijke werkers en journalisten een werkbezoek hadden gebracht onder meer bij Willow Creek Community Church nabij Chicago. Tja, wie was Bill Hybels toen niemand (behalve God) hem zag?? Die vraag speelt nu levensgroot naar aanleiding van geruchten (feiten?) over zijn grensoverschrijdend gedrag gedurende vele jaren.
Diep onder de indruk waren we, van de preken en het optreden van de beroemde voorganger, die aan de wieg stond van deze mega-kerk. Wat is het geheim van deze kerk en dominee? Die vraag hield ons intens bezig. En ik moet je zeggen: we kwamen daar niet uit. De preken die wij van Hybels hoorden en ook (via toen nog audiocassettes) beluisterden, waren ‘Bijbels-orthodox’, om het maar even in ouderwetse maar heldere termen te zeggen. Niet bepaald een ‘laagdrempelige’ boodschap over een ‘ongevaarlijke’ God die liefde is en van alle mensen houdt… En ja, de hele organisatie van ‘Willow Creek’, de techniek als het gaat om de inzet van audiovisuele presentatie, die waren ontegenzeglijk indrukwekkend. Eén en al ‘gelikte’ perfectie en performance. Zoals in Nederland alleen mogelijk was voor een omroep als de EO, met apparatuur, studio’s en grote podia.
Met onze groep deden wij mee aan workshops in de zoveelste Church Leaderships Conference. Hybels heeft ook veel geschreven over leiderschap. Wij hebben dat tot ons genomen, zoals we dat als kerkleiders ook in de jaren daarna volop deden, geheel volgens de trend, door middel van trainingen en pep-studies. Want ‘leiderschap’ is sinds enige decennia booming.
Toch gaat er bij mij iets knagen, als ik nu zie hoe het leiderschap van Hybels uitpakt. Hoe kun je ooit een mens peilen? Alleen God kent de harten. Dus is alles gebaseerd op vertrouwen, als je luistert naar preken en als een leider je inspireert. In het ND was het breaking news, commentaren en columns werden besteed aan het grensoverschrijdende gedrag van Hybels gedurende jaren. Kun je zijn boeken nog lezen? Of moeten die de kachel in?
De naam van Christus
Diverse commentatoren gaven wijze raad. Ook David ging ooit ver over de schreef, maar toch was en bleef hij de man naar Gods hart. Hij mocht een Bijbelschrijver van formaat blijven. Petrus verloochende zijn Heer, toch werd hij gerehabiliteerd door zijn Zender. Zijn latere brieven zijn één getuigenis van de Waarheid. Wat maakt, dat deze mannen toch weer vertrouwen kregen? Was het die ondubbelzinnige en zelfs gepubliceerde schuldbelijdenis, zoals die van David? Zijn woorden in Psalm 32 en 51 zijn oprecht. Ze staan niet in de Bijbel omdat hij een heilige is. Ze zijn voor ons bewaard, omdat we een les van hem mogen leren, een les van Gods Geest. God gaf hem dat podium, niet om van de eer van David maar van de macht van zijn vernieuwende Geest te getuigen. En dat geldt ook van Petrus, die tot drie keer toe en met tranen in de ogen zijn liefde voor zijn geliefde Heer beleed: “U weet dat ik u liefheb!” (Johannes 21).
Het is dus niet de schuldbelijdenis van David of van Petrus, maar Gods genade die hier triomfeert. Dat neemt niet weg, dat zij die genade niet hadden ontvangen zónder oprechte schulderkenning (Psalm 32!). Genade is niet goedkoop, God vergeeft graag, maar vraagt dan wel van ons een houding van nederigheid en erkenning van onze afhankelijkheid van zijn vergevende liefde.
Rehabilitatie van me-too-zondaars kan dus nooit goedkoop zijn. Als we de berichten goed hebben gelezen, ontbreekt zo’n geloofwaardige schulderkenning nog steeds bij Hybels. Zijn oudstenraad heeft zich zelfs van hem gedistantieerd, door af te treden. Dat is niet niks, dat is een forse daad, niet alleen maar om hun ‘klandizie’ niet te verliezen, nee, ook omdat ze kennelijk serieus zoeken naar het herstellen van de eer en goede naam van hun kerk en het christelijk geloof, dus de naam van Christus. Het komt er hier uiteraard zeer op aan. En ik zeg dit niet omdat ik zelf schoon zou zijn. God verhoede dat ik ook ten val zou komen! Maar hier zien we een voorbeeld van leiderschap. Geestelijk leiderschap is transparant leiderschap.
Geestelijk leiderschap is transparant leiderschap
De literatuur over leiderschap is overvloedig. We komen daarin beschrijvingen van diverse typen leiderschap tegen. Bekend is het onderscheid tussen taakgericht en relatiegericht leiderschap. In een diagram kun je beide op een as plaatsen en zo je eigen leiderschapsstijl zoeken, aan de hand van een kwadrant. Leiders die sterk op de zaak gericht zijn en minder op de relatie of mens in de groep, kunnen veel bereiken maar soms ten koste van de motivatie van andere groepsleden. Leiders die te exclusief focussen op de relatie, zullen hun doelen uit het oog verliezen, vaak eveneens tot frustratie van sommige deelnemers. Duidelijk is, dat geloofwaardig leiderschap vereist dat men beide kanten in evenwicht weet te houden.
In de literatuur is ook intensief nagedacht over charismatisch leiderschap. In onze tijd staat authenticiteit hoog aangeschreven. De leider dient passie uit te stralen en persoonlijke kracht. Op deze stijl van leiding geven is echter veel kritiek uitgebracht. Charismatische leiders kunnen gemakkelijk ontsporen doordat ze vaak te solistisch opereren (of dat risico zeer sterk lopen). Het vertrouwen hangt dan sterk af van één persoon. Deze persoon vertoont soms een grotere mate van narcisme, die ontspoort waar hij/zij controle afhoudt en steeds sterker gericht is op zijn eigen agenda. Een voorbeeld van zo’n leider vandaag is president Trump, die weerstanden interpreteert als tegenstand en als persoonlijke aanvallen. Je ziet dan, dat de leider de luiken sluit en zich verschanst achter zijn eigen machtspositie.
Daarom is de beste manier van leiding geven: werken als team. Samen verantwoordelijk zijn. Er moet altijd een persoon zijn, die het voortouw neemt, initieert, ideeën en creativiteit inbrengt, iemand die ‘durft’. Dat leiderschap moet idealiter ook door alle groepsleden erkend en gedragen worden. Maar vooral: leiderschap is een gezamenlijke verantwoordelijkheid, zeker in de kerk. Het is dus een zaak van goed voor elkaar zorgen, zorgen dat ieder in haar/zijn kracht komt, zodat ieders gaven optimaal ingezet kunnen worden, met het oog op de groei van de gemeenschap of organisatie die men dient. Zo’n soort leiderschap betekent ook dat je elkaar helpt te groeien en onwenselijke ontsporingen aan de orde stelt in een veilige setting.
En bovenal is die manier van leiden transparant. Het team is zich gezamenlijk bewust van zijn voorbeeldfunctie: anderen buiten het team (in een bedrijf, of in een gemeenschap zoals de kerk) moeten kunnen zien hoe er wordt samengewerkt. De leiders zijn open in hun communicatie naar elkaar, en dat zijn ze ook naar buiten toe. De gemeenschap weet en ziet wat er binnen het team gebeurt. Zo kunnen mensen de keuzes en handelingen van het team ook goed ‘meemaken’. Ze worden er in betrokken en er in meegenomen. Geestelijk leiderschap staat dus in een permanente dialoog met degenen aan wie men leiding geeft. Dat is niet het zelfde als democratische ‘inspraak’ (‘u vraagt, wij draaien’). Het is wel zeggen wat je doet en doen wat je zegt. Niets anders dan de manier van Christus.
Hybels exit?
Wat voor leider is nu Bill Hybels? Decennia lang was hij een leider die taak en groep beide op een gebalanceerde manier in beeld leek te houden. Zo genoot hij dus een grote mate aan vertrouwen. Toch lijkt er bij hem een narcistische trek in zijn charismatische leiderschap te zijn geslopen, waardoor hij ontoegankelijk werd voor kritiek. Kwetsbare mensen zagen er kennelijk van af om de schade die hij bij hen had veroorzaakt aan de orde te stellen.
Nu is deze afscherming dus doorbroken, doordat één of meer mensen zich meldden als slachtoffer van zijn optreden. We gaan er gezien de reactie van de oudstenraad niet van uit, dat dit aantijgingen zijn die nergens op gebaseerd zijn. Klaarblijkelijk is er echt iets aan de hand. Dan is het goed, dat de leiding van de gemeente ingrijpt en collectief schuld erkent, gezien het feit dat ze hem te lang de hand boven het hoofd gehouden hebben.
Leiderschap is kwetsbaar. Vertrouwen is kwetsbaar. Zodra leiderschap betekent dat leiders zich terugtrekken op hun eigen eiland van gelijk en zich achter hun gezag verschuilen, is de transparantie om zeep geholpen. En vertrouwen kan alleen bestaan bij de gratie van transparantie. Dit betekent maximale en optimale communicatie: de groep of gemeenschap moet te allen tijde kunnen zien wat de agenda van de leiders is. Die agenda moet na te rekenen zijn, en moet idealiter zelfs tot stand gekomen zijn in samenspraak met de gemeenschap. Waar dit ontbreekt, falen de leiders en wordt wantrouwen geboren. Er ontstaat een onveilig klimaat, waarin de kwetsbaarsten het eerst aanvoelen dat er iets niet klopt. Dat zijn niet alleen maar vrouwen, alhoewel die in een door mannen geleide gemeenschap zonder meer kwetsbaar zijn. Het zijn ook vaak de mensen die niet voldoen aan de groepsstandaard, degenen die ‘anders’ zijn en zich niet gemakkelijk veilig voelen bij wat iedereen ‘normaal’ acht.
In het geval van Hybels is er zeker iets mis gegaan op het punt van deze transparantie. Hybels werd blijkbaar te veel een solistische charismaticus. Ik heb geleerd van zijn boeken, en zal ze zeker blijven lezen en gebruiken. Maar ik hoop en bid, dat er een bericht komt waarin hij publiek schuld erkent of openheid van zaken geeft over hoe deze aantijgingen blijkbaar toch hebben kunnen ontstaan. Dat zou van geestelijk leiderschap getuigen, als je decennia lang wereldwijd vertrouwen hebt genoten en dat vertrouwen ook nu niet wilt schaden. Een echte leider schuwt de publiciteit niet, dus ook niet als hij door het stof moet gaan. Zo volgt hij Jezus, alleen zo kan Jezus zelf hem rehabiliteren.
