Wat zeg ik tegen mijn Turkse overbuurman?
Wat zeg je als je Turkse overbuurman zegt: Erdogan is goed, hij heeft het goed aangepakt. Is niet leuk, maar kon niet anders. Als je problemen maakt, krijg je ook problemen! En allemaal de schuld van de Amerikanen!
Ineens sta ik met m’n mond vol tanden. Maar dat kan toch allemaal niet zo maar?! Duizenden zonder proces de cel in, en dan ook meteen maar even de wet veranderen om langer voorarrest mogelijk te maken? Massaontslagen onder rechters, in het onderwijs en in het leger? M’n mond valt open, gauw duw ik hem weer dicht. Alles wat voor mij heilig is, democratie, eerlijke rechtspraak, vrijheid van meningsuiting, het lijkt allemaal ineens iets uit een andere wereld.
En dat is het ook. Voor ons zijn democratie en rechtsstaat vanzelfsprekende waarden. Maar niet overal en door iedereen worden die omarmd. En, zoals altijd, liggen de feiten ook nog eens veel ingewikkelder. ’s Avonds zie ik op tv, dat men in Turkije met de beschuldigende vinger wijst naar Gülen, tot 2011 dikke maatjes met Erdogan maar in ongenade gevallen en naar de VS uitgeweken. Blijkbaar gelooft een meerderheid van de Turken in en buiten Turkije, dat hij (en dus ‘Amerika’) achter de coup zat. En wat wil Gülen? Elke dag hoor je weer nieuwe informatie: wil hij van Turkije een islamitische grootmacht maken?
Wie zal als leek en op afstand de Turkse samenleving en machtsverhoudingen doorgronden? Maar hoe dan ook, democratie en vrijheid hebben daar blijkbaar toch een andere inhoud en betekenis. Strijd om de macht of niet, voor sterke leiders strijken mensen blijkbaar welwillend over het hart.
Tot voor kort was ik naïef gelovig als het om democratie en vrijheid gaat. Daar geloof ik nog steeds in, maar niet meer omdat deze waarden vanzelfsprekend zouden zijn. Denk niet dat de democratie alleen in Turkije een dijenkletser is geworden. Overal in Europa zie je de democratie onder druk staan, of zelfs sneuvelen. Men roept om sterke leiders, die opkomen voor volk en vaderland. Als je nergens meer in gelooft, waar moet je dan nog in geloven? Dan gaat de angst regeren en dus trek je de kring zo klein mogelijk. Ook in ons land worden schelden en zwart maken de manier waarop je jouw politieke tegenstanders bejegent. Populisten als Wilders en Trump maken hun tegenstanders zwart om zelf stemmen te winnen. Maar dan is het einde van de democratie in zicht.
We moeten vrijheid en rechtsstaat hoog blijven houden, daar blijf ik bij. Maar hoe gaan we om met mensen zoals mijn overbuurman, voor wie de wereld simpel in elkaar zit? Ik heb het antwoord nog niet gevonden. Misschien allereerst gewoon aardig blijven, hem elke morgen vriendelijk groeten. Een praatje maken, niet discussiëren. Gewoon luisteren en belangstelling hebben voor wie hij is en wat hem drijft. Is dat eigenlijk niet de simpele basis van respectvol samenleven?
Wat moest ik zeggen? Ik zeg gewoon elke dag: alles goed, buurman? Hoe gaan de zaken? Hoe gaat het met je familie?
